Dzieje Fordonu
Dzieje Fordonu do momentu włączenia go w granice miasta Bydgoszcz.
Fordon ? największa dzielnica Bydgoszczy, licząca ponad 70 tysięcy mieszkańców (stan na koniec 2010 r.), położona 
w Dolinie Dolnej Wisły. Dzieje Fordonu ściśle związane są z prastarym Wyszogrodem, położonym w widłach rzeki Wisły i Brdy, i chociaż późniejszy Fordon nie powstał dokładnie na miejscu grodu, to przejął jego funkcje, podobnie jak parafia fordońska, która przejęła obowiązki duszpasterskie od parafii wyszogrodzkiej.
Poniżej przedstawiamy ważniejsze wydarzenia dotyczące Fordonu:
- w okolicach Pałcza (obecnie osiedle Fordonu) odkryto krzemienne zabytki, pozostawione przez łowców kultury świderskiej, którzy sezonowo podążali za stadem reniferów ok. 9ooo lat p.n.e.;
- wg źródeł archeologicznych, ówczesne społeczeństwo ( 6000-4500 lat p.n.e.), zajmowało się rybołówstwem, myślistwem, zbieraniem runa leśnego;
- od XI do XIV w. w okolicach Fordonu istniał castrum Wisegrod (Wyszogród), wymieniony w Kronice polskiej Galla Anonima pod datą 1113 r.;
- od XIX w. na terenie Wyszogrodu trwały prace wykopaliskowe, które dostarczyły wielu informacji o życiu mieszkańców grodu, trudnili się oni hodowlą, rolnictwem (świadczą o tym choćby znalezione fragmenty kos czy sierpów żelaznych), połowem ryb (tu: wędziska, sieci), łowiectwem (tu: fragmenty kości zwierząt); o militarnym charakterze Wyszogrodu świadczył odnaleziony na terenie grodziska obosieczny miecz, datowany przez specjalistów na 1. połowę XII w.;
- w 1113 r. Bolesław Krzywousty zaatakował Wyszogród (walki opisane zostały przez Galla Anonima), w trakcie walk gród został spalony, a jego odbudowa trwała wiele lat;
- pierwszym (znanym z dokumentów z 1145 r.) właścicielem Wyszogrodu był Janusz Wojsławic z rodu Powałów; wiadomo, że za czasów Powałów funkcjonował targ, karczmy, komora celna; erygowano też parafię wyszogrodzką;
- w 1242 r. książę kujawski Kazimierz Konradowic zbrojnie, przy pomocy wojsk krzyżackich, przejął kasztelanię wyszogrodzką;
- przez następne lata kasztelania wielokrotnie zmieniała swoją przynależność, by wreszcie w 1296 r. za sprawą Władysława Łokietka, zostać włączoną do Kujaw inowrocławskich;
- na podstawie dokumentu wystawionego w 1250 r. można ?zobaczyć? prastary gród: otaczała go fosa, wały wzmacniane były izbicami, które od zewnątrz dodatkowo obkładano kamieniami lub cegłami;
- 12 V 1330 r. Krzyżacy, w odwecie za liczne napady, doszczętnie spalili gród;
- 21 X 1382 r. książę Władysław Opolczyk powołał do życia nowe miasto (które powstało w miejscu dzisiejszego Fordonu, ok. 2 km na wschód od dawnego grodu) Wyszogród- Hoghemburg, nazwa ta jednak nie przyjęła się, nie występowała w późniejszych źródłach;
- 4 VII 1424 r. Władysław Jagiełło w ważnym dokumencie dla miasta, po raz pierwszy użył nazwy Fordan, co oznacza – pobieranie opłat celnych na rzece;
- ok. 1582 r. w Fordonie, przy parafii, prowadził swą działalność szpital ? przytułek dla osób biednych i chorych;
- przed 1582 r. istniała w mieście szkoła (nieznana jest dokładna data powstania placówki), jednak aż do 1596 r. nie było chętnych do nauki, w połowie XVIII w. odnotowano w dokumentach, że nauki pobiera 16 uczniów;
- 1600 r. ówczesny proboszcz Baltazar Miaskowski wzniósł murowany kościół rzymskokatolicki pod wezwaniem św. Mikołaja;
- ok. 1617 r. miasto doszczętnie zniszczył ogromny pożar, do tego stopnia, że król zwolnił mieszczan od płacenia podatków;
- 1656 r. – całkowitą zagładę przyniósł miastu potop szwedzki, Szwedzi spalili miasto, rozmiar zniszczeń był tak wielki, że ludność nie była w stanie odbudować swych domostw;
- 1665 r. ? podjęto decyzję o odbudowie kościoła;
- pocz. XVIII w. przyniósł największe zniszczenia dla Fordonu, wojna północna przyczyniła się do wyludnienia miasta, ponadto wielokrotne pożary, a także powódź spowodowały, że w 1726 r. pisano o Fordonie jako o ?ubogim miasteczku?;
- lata 1675-1747 w Fordonie to walka z czarami, przeprowadzono aż 73 procesy, przede wszystkim oskarżano kobiety (chociaż w księgach wspomnianych jest również 3 mężczyzn) o kontakty z diabłem i o sabaty na Osowej Górze, czy na Zamczysku, osoby uznane za winne najczęściej palono na stosie;
- w 1699 r. w środku miasta wzniesiono nową synagogę (stara została zniszczona podczas potopu szwedzkiego);
- 5 VIII 1772 r. podczas I rozbioru Polski część ziem, w tym również Fordon, trafiła pod zabór pruski, sytuacja ta trwała aż do roku 1920;
- 1853 r. utworzenie domu poprawczego dla kobiet (w byłym budynku komory celnej);
- 1859 r. powstanie Ochotniczej Straży Pożarnej (dla której w 1909 r. wybudowano remizę);
- w latach 1877-1879 wybudowano w Fordonie kościół ewangelicki pod wezwaniem św. Jana;
- kon. XIX w. i pocz. XX w. to rozwój przemysłu w Fordonie, w tym czasie powstało wiele przedsiębiorstw i fabryk, m.in. tartak (1889 r.), cegielnia (1889 r.), fabryka papy dachowej (1895 r.) i wiele innych;
- w latach 1891-1893, wg projektu Georga Ch. Mehrtensa, wybudowano most fordoński (koszt budowy wyniósł wówczas 10 mln marek w złocie);
- 20 I 1920 r. miała miejsce uroczystość przejęcia Fordonu przez władze polskie;
- 1920 r. ? Rada Miejska w Bydgoszczy głosowała za przyłączeniem Fordonu do Bydgoszczy, jednak pomysłowi temu zdecydowanie przeciwstawił się Magistrat;
- 1939 r. ? przejęcie władzy przez Niemców;
- od 10 X do 26 XI 1939 r. w Dolinie Śmierci miały miejsce masowe zbrodnie na społeczności Fordonu i Bydgoszczy;
- 26 I 1945 r. cofające się wojska niemieckie zniszczyły fordoński most;
- 27 I 1945 r. Fordon został wyzwolony spod okupacji hitlerowskiej;
- w 1969 r. podjęto decyzję o wybudowaniu (na granicy między Bydgoszczą a Fordonem) Akademii Techniczno-Rolniczej;
- 8 XII 1972 r. podjęto uchwałę o przyłączeniu Fordonu do Bydgoszczy, uchwała ta weszła w życie 1 I 1973 r. (liczba mieszkańców Fordonu wynosiła wówczas 8700).
Opracowano na podstawie Dzieje Fordonu i okolic, pod red. Zdzisława Biegańskiego, Bydgoszcz 1997.
